توصیه5: آداب عقیقه برای فرزند

ذبح گوسفند به عنوان عقیقه و دفع بلا از نوزاد، از سنت‌های حسنه اسلام است. امام باقر (ع) در حدیثی که در جلد ششم «کافی» آمده است، می‌فرمایند: کُلُّ مَولوُدٍ مُرتَهَنٌ بِالعَقیقَةِ. یعنى «عقیقه» نوزاد را از معرض انواع بلاها مصون می‌دارد.

در علت نامگذارى این سنّت به «عقیقه»، دو احتمال در کتاب «مجمع‌البحرین» عنوان شده است. اول؛ عقیقه به معنى مویى است که نوزاد هنگام تولد دارد و چون در روز هفتم معمولاً این‏مو را مى‏تراشند و گوسفندى ذبح مى‏کنند، به همین مناسبت، آن حیوان را عقیقه مى‏گویند. دوم؛ عقیقه از ریشه «عقّ» به معنى «شق» و شکافتن است و چون گلوى حیوان هنگام ذبح‏شکافته مى‏شود، به آن عقیقه می‌گویند.

مرحوم «علاّمه مجلسی» در کتاب «حلیة المتّقین» به طور مشروح و گویا، آداب عقیقه را ذکر کرده است. در مفاتیح الجنان نیز آداب آن ذکر شده است. مواردی که من به نظرم رسید خوب است بدانیم موارد زیر است:

اگر عقیقه شتر است، باید پنج سال یا بیشتر داشته باشد و اگر بز است از یک سال بالاتر باشد. و اگر گوسفند است؛ سنّ او کمتر از شش ماه نباشد، و اگر بیشتر باشد، بهتر است.
عقیقه شرایط دیگر هم دارد، از جمله آن که: نباید بیضه‌اش را کشیده باشند و شاخ او شکسته و گوشش بریده نباشد و بسیار لاغر و کور نباشد و به گونه‌ای لنگ نباشد که راه رفتن برای او دشوار باشد (مانند بسیاری از صفات قربانی حجّاج).

ولی در حدیث معتبری از امام صادق (ع) نقل شده است که عقیقه همانند «قربانی» نیست! هر گوسفندی که باشد خوب است. (هر چند داشتن آن صفات که در بالا آمد، بهتر است) و گوسفند نر و ماده هر دو کافی است و اگر نر باشد بهتر است.

 مستحبّ است پدرومادر از گوشت عقيقه نخورند، بلكه بهتر آن است،از طعامى كه در آن پخته‏ باشند نيز نخورند،و خوردن مادر كراهتش بيشتر است.و بهتر اين است كه عيال پدر و مادر هم كه در خانه ايشان مى‏باشند،از آن‏ گوشت طعام نخورند،و مستحبّ است بپزند،و خام تصّدق نكنند،و كمترينش آن است كه با آب نمك بپزند، بلكه احتمال دارد اين‏ گونه پختن بهتر باشد،و اگر خام هم تصدّق كنند خوب است،و اگر حيوان عقيقه پيدا نشود، تصدّق قيمتش فايده‏اى ندارد،بلكه بايد صبر كنند تا پيدا شود،و شرط نيست جماعتى كه به خوردن عقيقه حاضر مى‏شوند فقير باشند،اما خوراندن به صالحان و فقرا بهتر است،انتهى.

مشهور كراهت شكستن استخوان هاى عقيقه است.

دعای هنگام عقیقه کردن:

چون خواستى عقيقه را سر ببرى ميگوئى: «يا قَوْمِ إِنِّي بَرِي‏ءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ، إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مسلما، وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ‏، إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ. لا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ‏ و أنا من المسلمين، اللّهمّ منك و لك، بسم اللَّه و اللَّه أكبر، اللّهمّ تقبّل من- و نام نوزاد را ببر-» آنگاه عقيقه را سر مى‏برى.

ترجمه دعا: «اى گروه مشركان من از آنچه براى خدا انباز ميگيريد بيزارم و روى خود را يك جا بسوى آن معبودى كه آسمانها و زمين را سرشت، مى‏گردانم در حالى كه رو بسوى حقّ و تسليم اويم و از گروه مشركان نيستم، و همه نيايش و عبادت و زندگى و مردنم براى خداوند پروردگار عالميان است كه انبازى ندارد، و به اين دستور مأمورم و از زمره مسلمانان ميباشم، پروردگارا همه از جانب تو است و براى تو، بسم اللَّه و اللَّه اكبر، پروردگار اين عقيقه را از اين نوزاد قبول فرما».

- هنگام سر بريدن حيوان اين كلمات را گويند: «اللّهمّ منك و لك ما وهبت و أنت أعطيت، اللّهمّ فتقبّله منّا على سنّة نبيّك» (بار الها از سوى تو است و براى تو و تو خود آن را بما بخشيده‏اى، پروردگارا از ما بپذير بر همانسان كه دستور رسول تو است) و بر خداوند از شرّ شيطان رانده شده پناه بر، و آنگاه نام خدا بر زبان جارى ساز و حيوان را سر ببر و بگو: «لك سفكت الدّماء، لا شريك لك، و الحمد للَّه ربّ العالمين، اللّهمّ اخسأ عنّا الشّيطان الرّجيم» خداوندا براى تو قربانى شده است همتائى براى تو نيست. ستايش تنها مخصوص خداوند جهانيان است، پروردگارا شيطان از رحمت دور را، از ما بران».

منابع: مفاتیح الجنان

«عقیقه» و شرایط آن در اسلام از زبان آیت‌الله مکارم شیرازی

آداب عقیقه: سایت اطلاع رسانی حسین انصاریان

احکام و آداب عقیقه